واکنش مهاجران افغانستانی در قبال مسئله ی کج‌روی
مشغول خواندن کتاب «سفربه سرزمین آریایی‌ها» هستم؛ سفرنامه‌ی امیرحسین هاشمی مقدم به کشور افغانستان و چکر زدن‌های او در ولایت‌های این سرزمین. مقدمه‌ی این کتاب بسیار خوب است. در مورد دیدگاه‌های اشتباه ایرانیان نسبت به افغانستانی‌هاست. برچسب‌های ناروایی که به افغانستانی‌ها زده‌شده است و استدلال‌هایی برای غلط بودن این برچسب‌ها و تحلیل چرایی شکل‌گیری این دیدگاه‌ها.
یکجایی از مقدمه در مورد نظریه‌ی کج‌روی رابرت مرتن گفته بود که تحلیل فوق‌العاده‌ای بود.
به نظر هاشمی مقدم وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران با نظریه‌ی کج‌روی مرتن همخوانی قابل‌توجهی دارد:
«آن‌چنان‌که رابرت مرتن به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین نظریه‌پرداز کج‌روی بیان کرده است، کج‌روی درنتیجه‌ی ناهمخوان بودن اهداف با وسایل دستیابی با آن‌ها به وجود می‌آید. یعنی اهدافی در جامعه پذیرفته‌شده باشد (مانند رفاه و ثروت)، اما وسایل دستیابی به این اهداف برای همگان فراهم نباشد.
آنگاه برخی از این افراد برای دستیابی به اهداف مشروع از وسایل نامشروع (مانند دزدی) استفاده می‌کنند که این مسئله اصلی‌ترین عامل به وجود آمدن کج‌روی است.
افغانستانی‌هایی که به ایران آمدند، از وسایل دستیابی به اهداف موردپذیرش جامعه (چه جامعه میزبان ایرانی و چه حتی جامعه مهاجر فرست افغانستان) محروم شده‌اند (شغل مناسب، درآمد و آسایش کافی و..) بنابراین قابل پیش‌بینی است که به سمت کج‌روی کشیده شوند.
به نظر مرتن مردم به پنج شیوه به ناهمخوان بودن این اهداف و وسایل مقبول اجتماعی واکنش نشان می‌دهند:
1- همنوایی: اهداف را می‌پذیرد، وسایل را هم می‌پذیرد ( برای پولدار شدن سخت کار می‌کند و اگر نرسد هم فقر را می‌پذیرد).
2- نوآوری: اهداف را می‌پذیرد، وسایل را نمی‌پذیرد (دانشجو برای نمره تقلب می‌کند). این رایج‌ترین نوع کج‌روی و هنجارشکنی است.
3- عادت گرایی: اهداف را نمی‌پذیرد وسایل را به‌اجبار می‌پذیرد (آرام کار کردن کارمند،تعویق افتادن کار مردم، تکرار درس توسط معلم) که ضعیف‌ترین نوع انحراف است.
4- عقب‌نشینی: اهداف را نمی‌پذیرد وسایل را هم نمی‌پذیرد (کسی که آوارگی را می‌پذیرد و به اعتیاد روی می‌آورد). اصطلاحاً این افراد را ریتریست می‌نامند.
5- طغیان: اهداف را نمی‌پذیرد و وسایل را هم نمی‌پذیرد و اهداف و وسایل جدید معرفی می‌کند (همچون انقلابیون).
به نظر می‌آید مهاجرین افغانستانی بیش از اینکه به نوآوری روی آورده باشند که بیشتر مجرمان از آن استفاده می‌کنند، اهل عقب‌نشینی یا همنوایی (زندگی فلاکت‌بار) باشند. »
ص 14 از کتاب سفر به سرزمین آریایی‌ها (سفرنامه افغانستان) نوشته‌ی امیر هاشمی مقدم/ انتشارات سپیده باوران
